Το 1927 εγκαταλείπουν τα άνυδρα και πετρώδη εδάφη του Ακ Σακλή(Λεύκαρα) και κατηφορίζουν τον λόφο της Πατζούρας με σκοπό να κτίσουν ένα νέο χωριό κοντά στις όχθες του ποταμού Αλιάκμονα από τις οποίες ανάβλυζαν πάρα πολλές πηγές.
22 χλμ ΝΑ της Κοζάνης και σε απόσταση 500 μέτρων ΒΑ της γέφυρας Αλιάκμονος της Εθνικής Οδού Κοζάνης – Λάρισας, σε υψόμετρο 22 περίπου μέτρων από την κύτη του ποταμού Αλιάκμονα χτίζεται το νέο χωριό, με ρυμοτομικό σχέδιο συνολικής επιφάνειας 120.590 τμ, 32 ΟΤ με 88 οικόπεδα του ενός στρέμματος το καθένα, έχει 4 οριζόντιους δρόμους πλάτους 10 μέτρων και 8 κάθετους πλάτους 8 μέτρων.
Οι πρώτες 32 οικογένειες, οι οποίες μετεγκαταστάθηκαν ήταν από τους μαχαλάδες Κιρτσαλάρ, Εκμεκσίζ και Κουφαλάρ του Ακ Σακλή(Λέυκαρα), στην συνέχεια το 1929 με 1930, από την Γιάγκοβα Σιατίστης μετεγκαθίστανται 10 προσφυγικές οικογένειες καταγόμενοι από την Τάχνα της Αμάσειας.
Το νέο χωριό παίρνει την αρχική του ονομασία Νέα Ηράκλεια , από τον ομώνυμο αρχαίο οικισμό, που βρισκόταν δίπλα στην γέφυρα στην πλευρά των Σερβίων.
Το 1934 γίνονται τα εγκαίνια του χωριού από τον Μακαριστό Δεσπότη Ιωακείμ της Μητροπόλεως Σερβίων και Κοζάνης, ο οποίος ενθουσιασμένος από φυσικό κάλος και τις πολλές πηγές, οι οποίες υπήρχαν στις όχθες του ποταμού, προτρέπει να μετονομασθεί το χωριό σε Νεράιδα.
Αλλη παραδοσιακή εκδοχή σχετικά με την ονομασία είναι, όταν οι νέοι του χωριού περνούσαν την γέφυρα τότε έβγαιναν από το ποτάμι νεράιδες και τους προέτρεπαν να πέσουν στο ποτάμι για να τις συναντήσουν, ενώ σύμφωνα με μια άλλη οι νεράιδες του ποταμού δια μέσου σήραγγας, η οποία επικοινωνούσε με την σπηλιά του λόφου Νεράιδας, έβγαιναν τα βράδια, κατηφόριζαν τον λόφο και περικύκλωναν το χωριό για να το προστατέψουν, οι Νεραϊδιώτες δείχνοντας την αγάπη τους προς τις νεράιδες, ονόμασαν το χωριό Νεράιδα.
Στις 20 Οκτωβρίου 1934 Αρ. Φύλλου 359 αναγνωρίζεται η Νεράιδα ως αυτόνομη κοινότητα και χορηγείται με το χρηματικό υπόλοιπο της χρήσεως 1933-34 του προϋπολογισμού των Λευκάρων.
Δεν ήταν όμως γραφτό της να παραμείνει ανεξάρτητη Κοινότητα, 30 χρόνια αργότερα με το ΦΕΚ 298Α / 8 – 10 – 1974 καταργείται και προσαρτάται στην Κοινότητα Λευκάρων, εξ αιτίας της δημιουργίας της λίμνης Πολυφύτου, η οποία κατακλύζει εξ ολοκλήρου το χωριό Νεράιδα.
Αποσπάται από τα Λεύκαρα 7 χρόνια αργότερα στις 5/4/1981 με την τρίτη μετεγκατάσταση στο λόφο Νεράιδας, όπου ξανακτίζεται από τις αρχές του1974 η νέα Νεράιδα.
Η ανεξαρτησία αυτή κρατά πλέον 16 χρόνια, όπου πάλι με το ονομαζόμενο νόμο Καποδίστρια και με το ΦΕΚ 244Α 2/12/1997 καταργείται ως Κοινότητα και προσαρτάται στον διευρυμένο Δήμο Σερβίων.
Στον παρακάτω πίνακα απεικονίζονται οι πληθυσμιακές μεταβολές στο Ακ Σακλή (Λεύκαρα) και στην Νεράιδα.
Στις απογραφές των ετών 1913 και 1920 απεικονίζεται ο τουρκικός πληθυσμός ο οποίος κατοικούσε στους μαχαλάδες του Ακ Σακλή(Λεύκαρα).
Στην απογραφή του 1928 έχει ολοκληρωθεί η ανταλλαγή των πληθυσμών, οι δε Νεραϊδιώτες προσμετρούνται με τους κατοίκους των Λευκάρων.
Από το 1940 μέχρι το 1961 φαίνεται να υπάρχει αύξηση του πληθυσμού της Κοινότητας Νεράδας.
Η απογραφή του 1961 είναι ορόσημη για την Νεράιδα, γιατί από αυτήν την χρονιά αρχίζει και μειώνεται ο πληθυσμός κυρίως λόγω της μετανάστευσης στην Γερμανία, Βέλγιο και Αυστραλία.
Η απογραφή του 1981 βρίσκει την Νεράιδα διαμελισμένη, τους Νεραϊδιώτες να έχουν σκορπίσει ανά την υφήλιο, με αποτέλεσμα να παρουσιάζει το ελάχιστο πληθυσμό που είχε ποτέ, από την ύπαρξής της.
Η δημιουργία της λίμνης Πολυφύτου το 1974 ανάγκασε τους κατοίκους να μετεγκατασταθούν στο Πλατύ Ημαθείας, στην Θεσσαλονίκη, στην Αθήνα, στην Κοζάνη, ακόμη να μεταναστεύσουν στην Αμερική, Αυστραλία, Γερμανία, Βέλγιο και Γαλλία.
Ξενοφών Βαΐζογλου
Ιστορικός Ερευνητής Νεράιδας
